W latach 1939-1945 w niemieckim wojsku znalazło się 250-300 tysięcy żołnierzy o polskiej identyfikacji narodowej. Pochodzili z mieszanych rodzin, z przygranicznych terenów Śląska, z Pomorza, Warmii, Mazur i Wielkopolski. Walczyli i ginęli za Rzeszę - od Afryki po Norwegię, od Atlantyku po Rosję. Z chwilą utworzenia Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, kilka tysięcy Polaków wcielonych do Wehrmachtu przy pierwszej sposobności wstąpiło w ich szeregi. Podobnie na Wschodzie - wielu znalazło się w I i II Armii Wojska Polskiego, stworzonego pod egidą ZSRR. Nie jest znana liczba poległych Polaków w niemieckim mundurze. W filmie siedmiu byłych żołnierzy Wehrmachtu opowiada o swoich przeżyciach i wyjaśnia, dlaczego wbrew sobie znaleźli się po stronie wroga. Nie mieli wyjścia. Oni, obywatele niemieccy, zostali powołani do wojska. Alternatywą był obóz lub śmierć. Ojcowie i bracia wielu z nich znaleźli się już w więzieniach i za drutami. Wkładając niemiecki mundur wiedzieli, że zrobią wszystko, by nie strzelać do swoich. Podczas przysięgi tylko ruszali wargami, a myśleli swoje. Jeśli mieli szczęście, trafili na dowódcę, który rozumiał ich sytuację. Jeśli mieli szczęście, trafili gdzieś daleko, np. do Francji, i nie musieli stawać twarzą w twarz z polskimi rówieśnikami. Nigdy nie byli pewnymi żołnierzami - tak też myśleli o nich ich przełożeni. Przeżywali dramat podwójny. Poszli do wojska, by uchronić swoje rodziny przed represjami, a dowiadywali się, że ich rodzice i rodzeństwo, jako element niepewny, wysiedlani są z domów i gospodarstw. Próbowali interweniować, lecz nie dawało to rezultatu. Ich doświadczenia wojenne mają w sobie dramat rozdarcia, rozpacz bicia się o nie swoją sprawę. Są jednak takie same, jak doświadczenia wszystkich żołnierzy, bez względu na mundur. Bo wojna dla wszystkich jest jednaka i odór rozkładających się ciał - tak gęsty, jak mówi jeden z bohaterów, że można go kroić w kostkę - też jest taki sam, bez względu na to, w czyich okopach się siedzi. Po wojnie niektórzy zostawali na Zachodzie, w większości jednak wracali do Polski. Nie ukrywali swojej przeszłości. Nie wszyscy chcieli zrozumieć ich położenie, a wtedy ta przeszłość kładła się cieniem na ich życiu, odbierając szanse. Wielu tego nie wytrzymało, uciekło za Odrę. O swoich wojennych i powojennych przeżyciach opowiadają w filmie: Edward Kroll, Kazimierz Planetorz, Julian Planetorz, Adam Checzko, Henryk Berezka, Tadeusz Horst i Marian Horst. Ich wspomnieniom towarzyszą precyzyjnie dobrane zdjęcia archiwalne z walk wojsk niemieckich na wszystkich frontach świata - wstrząsające bezmiarem udręki, cierpienia i śmierci. Wśród trupów zalegających bitewne pola - wyschnięte, podmokłe, skute lodem, przywalone śniegiem - byli także Polacy pod przymusem odziani w niemieckie mundury.
Kolumbowie w kolorze feldgrau / A Generation in Feldgrau – 52', 2001, dir. Paweł Woldan
Between 1939-1945 some 250-300, 000 soldiers of Polish extraction found themselves in the German army. They came from mixed families, from the borderland regions of Silesia, Pomerania, Warmia, Masuria and Great Poland. They fought and died for the Reich – from Africa to Norway, from the Atlantic to Russia. When the Polish Armed Forces were formed in the West, several thousand Poles abandoned the Wehrmacht at the first opportunity to join up. Similarly in the East: many found themselves in the First and Second Armies formed under the aegis of the USSR. It is not known how many Poles in German uniform were killed in World War II. In the film, seven former Wehrmacht soldiers tell their stories and explain how, against their will, they were forced to join the enemy. They had no other choice. They were German citizens who were conscripted into the army. The alternative was a concentration camp or death. The brothers and fathers of many were already incarcerated. Wearing German uniform they knew they would do anything not to shoot at their own. When taking the oath they would merely move their lips. If they were lucky, they would have a commander who understood their situation. If they were lucky, they were sent somewhere far away, to France for instance, so they did not have to face their Polish peers. They were never reliable soldiers to their commanders. They suffered doubly: they had joined the army to protect their families from repressions but they found that their parents and siblings were being evicted from their homes and farms as untrustworthy. They tried to intervene but without success. Their wartime experiences are the same as of other soldiers, in whatever uniform. Their tragic dilemma is a part of their wartime experiences, filled with the sense of fighting not for their own cause. Still, war is the same for everyone, and the stench of decomposing bodies – so thick that it could be cut into squares, in the words of one – is also the same, regardless of which trenches one is in. After the war some of these soldiers remained in the West, but most returned to Poland. They did not conceal their past. Not everyone wanted to understand their situation, and then this past would cast a shadow over their lives. Many could not stand this and escaped to Germany. Talking about their wartime and post-war experiences in the film are Edward Kroll, Kazimierz Planetorz, Julian Planetorz, Adam Checzko, Henryk Berezka, Tadeusz Horst and Marian Horst. Their memories are accompanied by excellently chosen archival photographs from all fronts of the war – shocking in their portrayal of infinite fatigue, torment, suffering and death. Among the dead littering the battlefields – dry, waterlogged, iced over, snowed under – there were also Poles forced to wear German uniforms.