Trzej kurierzy ujawniają kulisy swoich wojennych misji w Londynie, Waszyngtonie i w Polsce.
Jan Nowak-Jeziorański w 1943 r. zgłosił się, jako ochotnik, aby pełnić funkcję kuriera Armii Krajowej. Pod przybranym nazwiskiem "Jan Kwiatkowski" został wysłany do Poselstwa Polskiego w Sztokholmie. Po przekazaniu poczty powrócił do kraju. Po sukcesie tej wyprawy, powierzono mu znacznie poważniejszą funkcję, bowiem jako emisariusz miał dotrzeć do rządu RP w Londynie. To właśnie na potrzeby tej misji przybrał pseudonim "Jan Nowak". W Anglii odbył rozmowy zarówno z przedstawicielami rządu polskiego jak i władz angielskich. Do Polski powrócił jako ostatni emisariusz przed wybuchem powstania warszawskiego, a w przeddzień jego kapitulacji, działając z rozkazu komendanta AK gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego, wyruszył do Londynu wywożąc setki dokumentów i zdjęć. Jako emisariusz Armii Krajowej zyskał sobie przydomek Kurier z Warszawy.
Jerzy Lerski we wrześniu 1939 r. uczestniczył w walkach jako podchorąży w artylerii przeciwlotniczej (obrona Brześcia). Po najeździe sowieckim na Polskę wzięty do niewoli przez Armię Czerwoną, zbiegł z transportu wraz z kolegami i dotarł do znajdującego się już pod okupacją sowiecką Lwowa. Od listopada 1939 uczestniczył w tworzeniu konspiracji antysowieckiej. Wobec narastającego terroru NKWD i groźby aresztowania, w grudniu 1939 r. wraz z grupą kolegów przekroczył "zieloną" (strzeżoną przez pograniczne wojska NKWD) granicę polsko-węgierską w Gorganach i poprzez Węgry udał się do Francji, gdzie wstąpił do Armii Polskiej. Po klęsce Francji został ewakuowany wraz z wojskiem do Wielkiej Brytanii. Od grudnia 1941 r. był kurierem Rządu RP na uchodźstwie, emisariuszem Komendy Głównej AK. W grudniu 1944 został sekretarzem premiera Tomasza Arciszewskiego.
Jan Karski podczas napaści sowieckiej na Polskę dostał się do niewoli, jednak dzięki pozbyciu się oficerskich szlifów objęty został wymianą jeńców pomiędzy Niemcami i ZSRR. W listopadzie 1939 r. uciekł z niemieckiego transportu, dotarł do Warszawy i podjął działalność konspiracyjną. Od stycznia 1940 r. działał w misjach kurierskich władz podziemnych do rządu polskiego na uchodźstwie we Francji. W czerwcu tego roku wpadł w ręce gestapo na Słowacji. Po akcji ZWZ został odbity ze szpitala w Nowym Sączu. Następnie działał w Biurze Propagandy i Informacji Komendy Głównej AK. Latem 1942 roku Cyryl Ratajski, Delegat Rządu na Kraj, powierzył mu misję do premiera generała Władysława Sikorskiego, a do swoich przedstawicieli w Londynie także przywódcy PPS, Stronnictwa Narodowego, Stronnictwa Pracy i Stronnictwa Ludowego. Karski był także emisariuszem żydowskich socjalistów i syjonistów. Dwukrotnie udawał się do getta warszawskiego. Aby zebrać dalsze materiały, w przebraniu niemieckiego żołnierza wszedł do obozu zagłady, który później zidentyfikował jako Bełżec.
Jesienią 1942 roku wyruszył w najważniejszą misję swojego życia - do Wielkiej Brytanii i USA, podczas której zdał relację jako naoczny świadek z eksterminacji Żydów. Przekazał także informacje o strukturze, organizacji i funkcjonowaniu Państwa Podziemnego w okupowanej Polsce. Generał Sikorski postanowił przekazać „Raport Karskiego” z prośbą o pomoc rządom Anglii i USA. W lipcu 1943 roku został przyjęty przez prezydenta USA Franklina Roosevelta. Karski apelował o ratunek dla Żydów do przedstawicieli najwyższych władz alianckich. Jednak nigdzie nie znalazł zainteresowania tragedią narodu żydowskiego. Wiele osób, z którymi rozmawiał nie wierzyło w jego relacje i uznawało je za propagandę polskiego rządu na wychodźstwie. W 1944 roku Jan Karski napisał bestseller "Tajne państwo" ("Story of a Secret State"). Nakład książki osiągnął wielkość 360 tys. egzemplarzy.
Emisariusze / Emissaries – 60', 1987, dir. Andrzej Wolski
Three couriers reveal the secrets of their war-time missions in London, Washington and Poland.
Jan Nowak-Jeziorański volunteered in 1943 as an emissary of the Home Army. He shuttled between Home Army commanders in Warsaw and the Polish government-in-exile in London and other Allied governments, using several noms de guerre, the best known of which was Jan Nowak. After one such mission, he returned to Warsaw shortly before the outbreak of the Warsaw Uprising on 1 August 1944, and on the eve of the capitulation he was ordered by the Home Army Commander General Tadeusz Bór-Komorowski to go to London with a large number of documents and photos. He earned the nickname ‘Courier from Warsaw’. After the war, he lived in London (Polish Section of the BBC), Munich (Head of the Polish Service of Radio Free Europe) and Washington (Head of the Polish American Congress, an advisor to the National Security Agency). In 2002 he returned to Warsaw, where he died in 2005.
Jerzy Lerski fought in the 1939 September Campaign in the defense of Brześć Litewski. Taken prisoner by the Soviet Army after the Soviet invasion of Poland, he managed to escape from a train transport and reach the city of Lwów, then already under Soviet occupation. In November 1939 he joined the anti-Soviet resistance but in the face of mounting NKVD terror he crossed the Polish-Hungarian border and, through Hungary, arrived in France, where he joined the Polish Armed Forces in the West. After the fall of France, he was evacuated to Great Britain together with the Polish Army. He served as one of the couriers of the Polish government-in-exile. In December 1944 he was appointed secretary to the Prime Minister Tomasz Arciszewski. After the war, he decided to remain in London, from where, after several years, he moved to the United States. Having gained a Ph.D. in history from Georgetown University, he pursued an academic career. He was the recipient of the Righteous Among the Nations Medal. He died in 1992.
Jan Karski was taken prisoner by the Soviets but, having successfully concealed his officer’s rank, he was handed over to the Germans during an exchange of Polish POWs, as an ordinary soldier. Thanks to this, he was spared the fate of Polish officers murdered in the Katyń forest. In November 1939, he escaped from a transport to a POW camp and reached Warsaw, where he joined anti-Nazi resistance.
From January 1940 he took part in courier missions with dispatches from the Polish underground to the Polish Government-in-Exile, then based in France. During one such mission, in July 1940, he was arrested by the Gestapo in Slovakia, tortured and transported to a hospital in Nowy Sącz, from where he was rescued by Polish resistance. He soon resumed active service in the Information and Propaganda Bureau of the Home Army’s High Command, and in the summer of 1942 he was assigned to perform a secret mission to London on behalf of the Polish Government’s Delegate in Poland and several political parties. He also served as an emissary of Jewish socialists and Zionists. In order to gather evidence on the plight of Polish Jews, he was twice smuggled by Jewish underground leaders into the Warsaw Ghetto. In the autumn of 1942 Karski reported to the Polish, British and U.S. governments on the situation in Poland, the Holocaust and the underground state structures in occupied Poland. In July 1943 he was received by President Franklin D. Roosevelt. He appealed to the Allies for help for the Jews. Many of his interlocutors did not believe his accounts, treating them as propaganda of the Polish government-in-exile. Karski’s book ‘Courier from Poland: The Story of a Secret State’, published in 1944, sold over 360, 000 copies in the United States until the end of the war. He died in 2000.