Pułkownik Ryszard Kukliński był zastępcą szefa Zarządu Operacyjnego Sztabu Generalnego i szefem I Oddziału Planowania Strategiczno-Obronnego Wojska Polskiego. Ten najwyższy stopniem oficer armii polskiej, jaki przeszedł na stronę politycznych i militarnych przeciwników państw członkowskich Układu Warszawskiego, jest postacią powszechnie znaną i ciągle budzącą kontrowersje. Dla jednych bohater, dla innych zdrajca, przez lata konsekwentnie odmawiał wystąpienia przed kamerą. Istniała jednak taśma z rejestracją jego prywatnego spotkania z przyjaciółmi. Pułkownik wyraził zgodę na prezentację wypowiedzi. Stanowią one trzon filmu. Ryszard Kukliński opowiada o charakterze i celach strategicznych Układu Warszawskiego, ujawnia szczegóły swoich zadań w polskim sztabie i współpracy ze sztabowcami sowieckimi, mówi o zagrożeniach dla Polski, jakie widział w procesie zmagania się dwóch systemów militarnych, honorze żołnierza i o tym, czy ma on prawo sam wybierać sojusznika i wroga. Interesujące są zwłaszcza te fragmenty jego wypowiedzi, które dotyczą dramatycznego momentu wprowadzenia stanu wojennego w Polsce i osobistej decyzji pułkownika, by o ostatecznych ustaleniach w tej sprawie i terminie akcji nie ostrzegać „Solidarności”. Uzupełnieniem zwierzeń bohatera filmu są wypowiedzi kilku osób - wśród nich pułkowników Ludwika Koniora, Wincentego Heinricha i Tadeusza Jurgi i bpa Tadeusza Pieronka - którzy zwracają uwagę na takie aspekty „sprawy Kuklińskiego”, jak tradycja wojskowa, honor jako wartość nadrzędna czy tradycja chrześcijańska. Realizatorzy filmu dotarli do wieloletniego przyjaciela pułkownika, Ryszarda Barszcza, który przedstawił niektóre wątki z osobistego życia bohatera i jego rodziny oraz dramaty, do jakich doszło już w czasie jego pobytu w Stanach Zjednoczonych (tragiczna śmierć obu synów). Dramat losów Kuklińskiego jest również dramatem polskiego wojska. Stale obecne w tle działań pułkownika, staje się ono niejako drugim bohaterem opowieści - niejednoznacznym, pełnym do dziś nie rozwiązanych dylematów. Pytania dotyczące oceny moralnej Kuklińskiego i w ogóle wojska polskiego po II wojnie światowej, pytania o granice patriotyzmu i lojalności w hierarchii wojskowej pozostają otwarte.
Sprawa pułkownika Kuklińskiego / Colonel Kukliński’s Case – 52', 1997, dir. Jolanta Kessler-Chojecka
Colonel Ryszard Kukliński, who served as chief of the Polish Army’s Department for Strategic and Operational Planning, was the most senior Polish officer to go over to the side of the Warsaw Pact’s political and military enemies. He passed top-secret Warsaw Pact documents to the CIA between 1971 and 1981, including plans for a military onslaught on the West and for the imposition of martial law in Poland to crush the Solidarity movement.
Colonel Kuklinski continues to provoke controversy. A hero to some and a traitor to others, he refused to give filmed interviews for years. He gave his permission, however, to use the film of one of his private meeting with friends. It is the core of the film. In it, Ryszard Kukliński talks about the strategic goals of the Warsaw Pact, his tasks in the Polish Army’s General Staff and its collaboration with Soviet military leaders, the threats for Poland stemming from the confrontation between the two military blocs, a soldier’s honour and a soldier’s right to choose his ally and enemy. His remarks about the dramatic circumstances of the introduction of martial law and his own decision not to inform Solidarity of the details and exact timing of the operation are of special interest.
The film also includes observations from Colonels Ludwik Konior, Wincenty Heinrich and Tadeusz Jurga, and from Bishop Tadeusz Pieronek concerning such aspects of the ‘Kukliński case’ as military and Christian tradition and honour as the supreme value. Ryszard Kukliński’s long-standing friend, Ryszard Barszcz, talks about some events in the Colonel’s private life, including the dramatic events during his stay in the United States (his two sons died under mysterious circumstances that have never been fully explained). Questions pertaining to the moral judgement of Colonel Kukliński’s actions and of the operations of the Polish Army after World War Two, to the frontiers of patriotism and to loyalty in the military hierarchy remain open.
Shortly after the declaration of martial law in December 1981, Kukliński was extracted from Poland by the CIA, along with his family. In 1984, a military court in Warsaw sentenced him to death. The sentence was annulled after the fall of communism. Kukliński died in Florida in 2004 and is buried in the Powązki Military Cemetery in Warsaw.